مقدمه ای بر محلول های گندزدا و ضدعفونی کننده ها
این روزها به دلیل گسترش ویروس ها، استفاده از ضدعفونی کننده ها بسیار رواج پیدا کرده است. از انواع مختلف ضدعفونی کننده ها برای سطوح و بدن استفاده می شود. به طور کلی مواد ضد میکروبی که برای از بین بردن میکروب ها مورد استفاده قرار می گیرند در چند دسته زیر تقسیم بندی می شوند:
- آنتی سپتیک ها (Antiseptic) که اصطلاحا ضدعفونی کننده گفته می شوند.
- دیس اینفکتانت ها (Disinfectant) که اصطلاحا گندزدا گفته می شوند.
واژه "آنتی سپتیک" همان مواد ضدعفونی کننده هستند و "ضدعفونی کننده ها" نیز محلول هایی می باشند که برای تمیز کردن اشیا مورد استفاده قرار می گیرند. محلول های مورد استفاده جهت تمیز کردن زخم نباید فرآیند بهبود زخم را به تاخیر بیندازند. از سال 1980 همواره استفاده از آنتی سپتیک ها بحث انگیز بوده، چرا که تحقیقات نشان می دهد بیشتر آنتی سپتیک ها اثر مهاری بر بهبود زخم دارند.
معرفی سطوح گندزدایی
نکته مهم در اثر بخشی بسیاری از ضدعفونی کننده ها ترکیبات آن ها با یکدیگر است. برای این منظور قبل از تهیه یک ضدعفونی کننده یا گندزدا در رابطه با انواع ترکیبات آن، میزان اثر بخشی آن ها براساس ضرایب، تقسیم بندی و نوع واکنش روی گرم های مختلف میکروب ها، تحقیقات کاملی داشته باشید. دسته بندی مواد گندزدا از نظر سطح گندزدای به شرح زیر است:
- سطح بالا H.L.D – High Level Disinfectant
- سطح متوسط I.L.D – Intermediate Level Disinfectant
- سطح پایین L.L.D – Low Level Disinfectant
مواد گندزدای سطح بالاباعث کشته شدن تمام ارگانیسم‌ها به جز تعداد زیادی از اسپورها می شوند. مواد گندزدای سطح متوسطباعث از بین رفتن همه ارگانیسم‌های وژتاتیو از جمله مایکوباکتریوم توبرکولوزیس می شوند و مواد گندزدای سطح پایین باعث حذف خیلی از باکتری‌های وژتاتیو، قارچ‌ها و ویروس‌ها می شوند.
گندزداها و ضد عفونی کننده های شیمیایی بایستی دارای خواص زیر باشند:
- قابلیت نفوذ خوبی داشته باشند.
- درمقدار کم، قدرت گندزدایی خود را نشان دهند.
- قادر باشند عامل بیماری زا را در کمترین زمان ممکن از بین ببرند .
- بایستی ثابت و پایدار بوده و تحت شرایط عادی خراب نشوند (درمجاورت هوا و نور فاسد نشوند)
- درتماس با مواد مختلف مانند صابون و پاک کننده ها و چرک و آلودگی ها اثر خود را از دست ندهند.
- قابلیت حل شدن درآب را داشته باشند و اگر به صورت امولوسیون هستند، به همان صورت باقی بمانند.
- روی پوست بدن اثر سوء نداشته باشند، حساسیت افراد نسبت به آن کم باشد و در نهایت برای انسان وحیوان ضرر نداشته و بدبو نباشند.
از سیر تا پیاز ساولن!
عفونت هاي بيمارستاني يا عفونت هايي كه بيماران طي اقامت در بيمارستان گرفتار مي شوند، همواره به عنوان يكي از مشكلات و معضلات درماني مطرح است. چنين عفونت هايي نسبت به درمان نيز مقاوم بوده وگاهي منجر به مرگ بيماران مي شوند. ميزان شيوع اين عفونت ها رابطه مستقيمي با بهداشت بيمارستان ها داشته و با توجه به اين كه بهترين شيوه ي مقابله با چنين عفونت هايي، پيشگيري از آن ها مي باشد، كاربرد روش هاي صحيح ضدعفوني و گندزدايي مناسب ترين راه كنترل اين گونه عفونت ها محسوب مي شود. مهم ترین گندزداهای شمیایی عبارتند از کلر، کرئولین، الکل، ساولن، بتادین، هالامید و آهک، که در این بخش از مقاله به بررسی کامل محلول ساولن می پردازیم.
ساولن بهسیمید – سی (Behsa) به طور سنتی جهت تمیز کردن "زخم های کثیف" استفاده می شود. کلرهگزیدین گلوکونات همراه با ستریمید (Cetrimide)یا ساولن (Savlon) در ضدعفونی سریع ابزارها و وسایل پزشکی و جراحی و همچنین شست و شوی دست جراح و تمیز کردن زخم‌ها کاربرد دارد. ستریمید ماده فعال با ذرات معلقی است که ویژگی ضدعفونی کنندگی دارد.همچنین محلول یک درصد آن برای ضدعفونی زخم‌ها و شستن پوست دست و بدن بسیار مناسب است. این محلول جزء مواد گندزدای سطح متوسط و سطح پایین محسوب می گردد. ساولن باکتری کش قوی است، ولی روی ویروس‌ها اثری ندارد. محلول ۱ به ۶ ساولن در الکل تأثير بيشترى نسبت به محلول ساولن يک به ۲۰ در آب دارد. برای ضد عفونی کردن پوست قبل از جراحی یا تزریقات از یک قسمت محلول ساولن در 30 قسمت الکل اتیلیک 70 درجه استفاده می شود. از همین محلول می توان برای گندزدایی ابزار پزشکی مثل سوندها، دستکش استفاده کرد. همچنین برای تمیز کردن وگندزدایی وسایل وابزار فلزی تیز، به مدت 30 دقیقه از محلول فوق استفاده می گردد. برای شست و شوی اولیه زخم ها و ضدعفونی کردن آن ها و تمیز کردن محل زایمان، همچنین بعد از زایمان از محلول یک درصد ساولن (یک قسمت ساولن در100 قسمت آب) استفاده می شود.
ترکیبات موجود در ساولن: ستریمید 15 درصد – کلرهگزیدین گلوکونات 1.5 درصد
مزایای استفاده از ساولن
- موثر بر طیف وسیعی از باکتری های گرم مثبت و گرم منفی (نوع خاصی از رنگ آمیزی)
- با اثر دبریدمان و پاک سازی بافت های مرده از سطح زخم
- مناسب جهت ضدعفونی کردن اشیا
معایب استفاده از ساولن
- احتمال بروز حساسیت های شدید پوستی
- در ترکیب با ساولن احتمال بروز اثرات سمی وجود دارد
- غیرفعال شدن در مجاورت با صابون و مواد آنیونیک
- ایزوتونیک نمی باشد
- کاهش اثرات آنتی سپتیکی در مجاورت خون و یا آلودگی های زیستی
- جهت شستشوی سوراخ شدگی پرده گوش یا مغز و مننژ نبایستی استفاده شود
- غیرموثر در برابر قارچ ها و ویروس ها
- بدون خاصیت کشندگی اسپور باکتری ها (بیوفیلم)
- احتمال آلودگی محلول با پسودوموناس آئروژینوزا
- غیرفعال شدن اثر هنگام استفاده با پوویدن-آیوداین
- اثر بسیار سمی ساولن بر روی سلول های فیبروبلاست پوست
ویژگی های ساولن مناسب در فرآیند ضدعفونی کردن
- گستره اثر وسیع داشته باشد
- در آب محلول باشد
- برای پوست، چشم و دستگاه تنفس، محرک نباشد
- ارگانیسم‌ها به آن مقاوم نباشند
- باعث خوردگی فلزات نشود
- قادر باشد عامل بیماری زا را در کمترین زمان ممکن از بین ببرد
- فاقد بوی زننده باشد
- روش استفاده آن آسان باشد
- از خود لایه ای باقی بگذارد
- استفاده همزمان آن با مواد پاک کننده میسر باشد (درتماس با مواد مختلف مانند صابون و پاک کننده ها اثرش را از دست ندهد)
- بایستی ثابت و پایدار بوده و تحت شرایط عادی خراب نشود (درمجاورت هوا و نور فاسد نشود)
- قابلیت نفوذ خوبی داشته باشد
- سمی نباشد
- ارزان باشد
- خاصیت خود را در مقابل مواد آلی مثل خون، خلط، ادرار و مدفوع حفظ کند
- درمقدار کم، قدرت گندزدایی خود را نشان دهد
- به پارچه و وسایل پزشکی آسیب نرساند
نکات قابل توجه در استفاده از ساولن
- ضدعفونی کننده‌ها و گندزداها تنها برای استعمال خارجی است و از ورود آن ها به دهان، چشم، گوش و دستگاه تنفسی جدا باید جلوگیری کرد.
- عوامل بی‌اثر کننده ضدعفونی کننده‌ها را باید شناخت و از تماس آن ها با هم جلوگیری کرد. مثلا تی کشیدن و تمیز کردن با ابر و اسفنج ، باعث بی‌اثر کردن مواد ضدعفونی کننده می‌شود. علت این امر را این گونه می‌توان بیان کرد که چوب، کتان، پارچه، لاستیک و پلاستیک، سبب خنثی و بی‌اثر کردن فنل‌ها و ساولن می‌شوند.
- مواد ضدعفونی کننده را نباید با هم استفاده کرد. مثلا صابون ، ساولن را بی‌اثر می‌کند.
- مواد ضدعفونی کننده را باید در مقادیر کم استفاده کرد.
- اثر میکرب کشی هر گندزدایی با آب داغ بیشتر می‌شود. (با آب ژاول و ید، این کار را نکنید)
