ژل سونوگرافی و کابرد آن را بهتر بشناسید

سونوگرافی چیست؟

سونوگرافی یکی از دستگاه های تصویربرداری پزشکی براساس امواج فراصوت است. دستگاه سونوگرافی به دلیل استفاده از امواج صوتی جز دستگاه های تصویربرداری بی خطر به حساب می آید. از زمان معرفی دستگاه سونوگرافی تاکنون تحقیقات زیادی برای خطرات ناشی از آن انجام شده است و تا به امروز اثرات مخرب و خطرناکی برای بافت های بدن، مشاهده نشده است. امواجی که در دستگاه سونوگرافی استفاده می شود امواج فراصوت است. این امواج طول موجی بالاتری از فرکانس صدای انسان دارد و در محدوده شنوایی انسان نیست. به همین دلیل است که هنگام تصویربرداری هیچ صدایی از دستگاه یا پروب آن نخواهیم شنید. تنها حسی که زمان سونوگرافی، متوجه خواهیم شد، معمولاً ارتعاشاتی بر روی سطح پوست مان است که خیلی احساس بد یا ناخوشایندی به ما دست نمی دهد و بیشتر شبیه مور مور شدن روی سطح پوستمان خواهد بود.

ژل سونوگرافی چیست؟

قبل از این که سونوگرافر (شخصی حرفه ای که با ابزار تصویربرداری و سونوگرافی کار می کند) فرآیند اسکن سونوگرافی را آغاز نماید، لایه ای نازک از ژلی بی رنگ را روی ناحیه ای که قصد انجام اسکن سونوگرافی دارد، قرار می دهد. ژل سونوگرافی (ژل التراسونیک) POLY GEL (پلی ژل) بر پایه آب بوده و در تمام مراحل انجام سونوگرافی به صورت یک روان کننده (لوبریکانت) عمل می نماید تا تصویر بزرگ تری از ناحیه اسکن شده برای دستگاه سونوگرافی ایجاد نماید.

ژل مورد استفاده در سونوگرافی معمولاً حاوی پلی آکریل آمید (Polyacrylamide) یا فرآورده های فرعی ژل که تحت فرآیند الکتروفورز (همچنین به عنوان کاتافورسیس که به حرکت نسبی ذرات پراکنده در یک محلول تحت شرایط میدان الکتریکی شناخته می شود) که معمولاً روشی عمومی در بیوشیمی بوده و هدف از آن جدا کردن ماکرومولکول ها است. این ژل سونوگرافی هم برای سونوگرافر و هم بیمار بی خطر و غیر سمی است. این ژل برخی مواد شیمیایی برای بافت، ضخامت و رنگ است.

مواد شیمیایی مانند پروپیلن گلیکول، گلیسیرین، فنوکسیتانول یا رنگدانه متفاوت از یکدیگر هستند. پروپیلن گلیکول عموماً در فرآیندهای دارویی و آرایشی استفاده می شود، مولکول شیمیایی این ماده در طبیعت پایدار و خنثی بوده و در صورت ترکیب با سایر مواد واکنش پذیر نمی باشد. همچنین به عنوان امولسیفایر عمل می کند، که به نگهداری و اتصال مولکول های آب و سایر مواد کمک می کند. گلیسیرین ترکیبی است که معمولاً در تولید صابون استفاده می شود که بی رنگ و شیرین است.

حوزه های کاربردی ژل سونوگرافی در پزشکی

از ژل سونوگرافی برای اهداف پزشکی زیادی استفاده می‌شود مانند: اورولوژی، قلب و عروق، نوروفیدبک و نوار مغزی، آنکولوژی، دامپزشکی، پوست، فیزیوتراپی، لیزر. در ادامه به بررسی این ژل در حوزه های مختلف پزشکی می پردازیم.

اورولوژی

بررسی سلامت کلیه با استفاده از سونوگرافی قابل انجام است. پس از استفاده از ژل سونوگرافی در ناحیه مورد نظر، جهت بررسی کلیه می توان اندازه و موقعیت کلیه ها را مورد مطالعه قرار داد. همچنین انسداد کلیه، وجود سنگ ها و تومورها از طریق امواج اولتراسونیک نیز قابل مشاهده است.

قلب و عروق

ژل سونوگرافی که در معاینات قلب و عروق، و در هنگام ثبت تغییرات پتانسیل الکتریکی حاصل از تحریکات قلبی به کار برده می شود ECG gel یا ژل نوار قلب نام دارد. این ژل یک ژل رسانا مبتنی بر آب است که خاصیت رسانایی تقریبا بالایی دارد. ژل نوار قلب به طور خاص برای کاهش مقاومت بین پوست و الکترود در فرآیند الکتروکاردیوگرام طراحی شده است  و حتی قادر است سیگنال های الکتریکی ضعیف را به طور دقیقی انتقال دهد.

آنکولوژی

استفاده از ژل اولتراسونیک و انجام سونوگرافی در حوزه تخصصی آنکولوژی نیز جزء اعمال اساسی به شمار می رود، زیرا پزشکان از آن برای بررسی پیشگیرانه تومورها استفاده می کنند و راهنمای ابزارهای جراحی در طی مراحل تهاجمی مانند استفاده از سوزن های بیوپسی به شمار می روند.

دامپزشکی

حیوانات نیز در معرض بسیاری از مسائل و مشکلات بهداشتی قرار دارند که انسان ها با آن ها روبرو می شوند. دامپزشکان از دستگاه سونوگرافی برای تشخیص بسیاری از مسائل استفاده می کنند ، بنابراین از ژل اولتراسوند در حیوانات نیز برای کاهش امپدانس و وضوح تصویر نهایی استفاده می شود.

پوست

از تکنولوژی پیشرفته فراصوت به عنوان ابزار تشخیصی و درمانی در حوزه ی بیماری های پوستی استفاده می شود. می توان گفت در استفاده از ژل سونوگرافی و پس از آن استفاده از دستگاه اولتراسونیک می توان وجود تومورهای زیر جلدی، سرطان پوست ملانوما و غیرملانوما، بیماری های التهابی مانند اسکلرودرمایا یا پسوریازیس و موارد دیگر را تشخیص داد.

فیزیوتراپی

سونوگرافی درمانی، نوعی از الکتروتراپی می باشد که سال هاست به عنوان یکی از روش های فیزیوتراپی مورد استفاده قرار می گیرد. در این روش فیزیوتراپی امواج صوتی با فرکانس بالا باعث ایجاد لرزش و حرکت مایعات سلولی می شوند. از مزایای سونوگرافی درمانی، می توان به بهبود برخی از بافت ها ی نرم لدن اشاره کرد. برای شروع انجام این روش ابتدا ژل سونوگرافی که در اینجا ژل فیزیوتراپی نامیده می شود روی قسمتی از بدن که نیاز به درمان دارد استفاده می شود پس از آن مبدل فراصوت که به دستگاه سونوگرافی متصل است را بر روی ژل فیزیوتراپی قرار می دهند و انتقال فراصوت به ناحیه مورد نظر آغاز می شود. همان طور که در بخش های پیشین گفته شد ژل فیزیوتراپی نیز در اینجا به منظور کاهش هوای بین دستگاه و پوست بیمار و افزایش دقت کاربرد دارد.

لیزر

نوع دیگری از ژل که در حوزه زیبایی استفاده می شود، ژل لیزر نام دارد که معمولا از آن به جهت پیشگیری از عوارضی مثل کک و مک و سوختگی بهره می برند. در فرآیندهایی مثل لیزر موهای زائد استفاده از ژل لیزر می تواند باعث کاهش بروز مشکلات احتمالی در پوست های حساس شود.

چرا پزشکان از ژل سونوگرافی استفاده می کنند؟

ژل سونوگرافی که نام دیگر آن ژل اولتراسونیک و یا اولتراسوند است، یک ماده هدایت کننده است که بین پوست و مبدل سونوگرافی قرار می گیرد و بین آن ها ایجاد ارتباط می کند. امواج صوتی اولتراسوند سونوگرافی به سختی می توانند از مولکول های هوا عبور کنند، بنابراین ژل از ایجاد هرگونه فضای اضافی و هوا بین پروب (دستگاه پلاستیکی کوچکی که وظیفه ارسال و دریافت امواج صوتی را برعهده دارد) و پوست شما جلوگیری می کند تا تصویری واضح تر ایجاد شود. به عنوان مثال به همین دلیل است که از مادران نیز در ابتدای بارداری خواسته می شوند که وقتی برای انجام سونوگرافی می آیند مثانه خود را پر کرده باشند. بین مثانه  پر شما و ژل سونوگرافی که به عنوان یک عامل هدایت کننده و جفت کننده کار می کند، تکنسین قادر خواهد بود تا یک تصویر واضح از کودک شما نشان دهد.

امواج اولتراسوند توسط هوا یا گاز کارشان دچار اختلال می شود؛ بنابراین اولتراسوند و سونوگرافی یک روش تصویربرداری ایده آل برای روده که پر از هوا هستند نیست. بیماران دارای چربی زیاد نیز باعث مختل شدن رسیدن امواج و سونوگرافی می شوند. سونوگرافی نمی تواند وضعیت استخوان ها را  تشخیص دهد. شما می توانید به راحتی ژل سونوگرافی را از طریق فروشگاه های اینترنتی هم سفارش دهید و آن ها را به راحتی به صورت رایگان بدون نیاز به هزینه ی حمل و نقل دریافت کنید.

ترکیب اصلی ژل سونوگرافی شامل موارد زیر می‌شود:

فنوکسی اتانول

پروپیلن گلیکول

گلیسیرین

رنگ دهنده‌ها

یکی از ترکیبات اصلی ژل‌های سونوگرافی پروپیلن گلیکول است که به عنوان رقیق کننده عمل می‌کند. نقش این ماده در ترکیبات ژل علاوه بر رقیق کننده، حفظ رطوبت بیشتر ژل است.

عوارض ژل سونوگرافی چیست؟

در قسمت قبل به ترکیبات ژل سونوگرافی اشاره کردیم. ژل‌هایی که در سونوگرافی مورد استفاده قرار می‌گیرند معمولا حاوی ماده‌ای به نام پلی آکریل آمید هستند. این ماده نیز مانند سایر ترکیبات این ژل ضرری برای فرد نخواهند داشت. اما برخی از ترکیبات موجود در ژل‌های سونوگرافی حاوی مواد شیمیایی هستند. در ادامه بررسی خواهیم کرد که فرمول ژل سونوگرافی چیست و آیا عوارضی برای فرد به دنبال خواهد داشت؟

پروپیلن گلیکول

پروپیلن گلیکول که یکی از ترکیبات بکار گرفته شده در ژل‌های سونوگرافی است، در فرآیندهای دارویی و آرایشی مورد استفاده قرار می‌گیرد. هرچند این ترکیب را ماده‌ای شیمیایی می‌دانند اما مولکول آن مولکولی خنثی بوده و در ترکیب با سایر مولکول‌ها واکنش نمی‌دهد؛ بنابراین هیچ ضرری برای فرد نخواهد داشت.

فنوکسی اتانول

در بررسی عوارض ژل سونوگرافی باید بدانید که یکی دیگر از ترکیبات این ژل، ماده‌ای به نام فنوکسی اتانول است. این ماده که به صورت محلول در آب است معمولا برای ساخت لوازم آرایشی و بهداشتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. تماس بیش از اندازه این ماده با بدن می‌تواند منجر به آسیب رسیدن به سیستم عصبی مرکزی شود. اما میزان این ماده در ترکیبات ژل سونوگرافی به اندازه‌ای نیست که برای فرد عوارض به دنبال داشته باشد.

گلیسیرین

یکی دیگر از ترکیبات به کار رفته در ساخت ژل سونوگرافی، گلیسیرین است که ماده‌ای بی‌ رنگ و شیرین بوده و عموما برای تولید انواع صابون به کار می‌ رود. استفاده از گلیسرین نیز در ترکیبات ژل سونوگرافی عوارضی برای فرد به دنبال نخواهد داشت.