بررسی زخم بستر و علل ایجاد آن
زخم های فشاری یا زخم بستر (زخم بدسور (Bedsore))، زخم های پوستی دردناکی هستند که براثر فشارهای مداوم روی بخشی از بدن و انسداد عروق خونی تغذیه کننده ناحیه ای از پوست ایجاد می شود. بیمارانی مانند افراد مبتلا به ضایعات نخاعی، فلج عضلانی، بیماری ام اس و دیگر مشکلات عصبی که منجر به کاهش حس درد در بیمار شود. یا افراد با بستری طولانی مدت در بخش مراقبت های ویژه (ICU)، افراد با دوران نقاهت طولانی پس از جراحی، افراد سالمند یا افراد دیگری که به هر دلیل بدون کمک دیگران قادر به تغییر وضعیت بدن خود نیستند، بیشتر در معرض خطر ایجاد زخم هستند.
علت زخم بستر این است که به علت فشرده شدن مکرر پوست بین برجستگی استخوانی زیرین از یک طرف و سطح بستر از طرف دیگر مویرگ های تغذیه کننده پوست مسدود می شوند. تا وقتی فشار از آن ناحیه برطرف نشده، این مویرگ ها بسته می مانند. در یک انسان سالم، فرد در هنگام خواب به طور غیرارادی مرتبا وضعیت خود را عوض می کند و به این ترتیب محل هایی از پوست را که زیر فشار قرار می گیرند را مدام تغییر می دهد و به این ترتیب اجازه می دهد که به صورت منظم به همه قسمت های پوست زیر بدن خون برسد.
اما در یک فرد بیمار، این مکانیسم به خوبی انجام نمی شود. بیمار مدت های طولانی در یک وضعیت ثابت دراز می کشد. نتیجه آن است که پوست قسمتی که مدت طولانی بدون جریان خون مانده است نکروز شده و آن قسمت از پوست می میرد. مکانیسم دیگر این است که در حین مراقبت از یک بیمار در بسیاری اوقات فرد مراقب، بیمار را به روی بستر یا ملحفه می کشد. این کشیده شدن پوست به خصوص اگر کمی هم مرطوب باشد موجب اصطکاک زیاد بین پوست و سطح زیرین شده و به پوست آسیب می زند. گاهی هم بر اثر نیروهایی که در دو جهت مختلف به پوست و استخوان وارد می شوند آسیب ایجاد می گردد. برای مثال، بیماری که روی تخت خوابیده، اگر زیر سر بیمار بالاتر باشد بیمار به سمت پایین تخت سر می خورد. در این حال پوست زیر باسن به علت اصطکاک با ملحفه ثابت مانده ولی استخوان خاجی و دنبالچه به علت وزن بیمار به سمت پایین تخت حرکت می کنند. این مکانیسم موجب کشیده شدن عروق زیر پوستی و آسیب به خون رسانی پوست می شود.
قسمت های از بدن بیمار که بیشتر مستعد زخم بستر می باشند عبارت اند از
نواحی از بدن که مستقیما با بستر تماس دارند و نیز نواحی روی قسمت های استخوانی و غضروفی بدن مانند استخوان خاجی - آرنج، زانو، قوزک پا، کتف و طرفین ران و ...علل اصلي ایجاد زخم فشاری می تواند مواردی نظیر سن بالا - بی تحرکی - بی اختیاری ادرار - لاغری و چاقی مفرط - سوء تغذیه و کم آبی - رطوبت پوست ناشي از عرق، ادرار يا مدفوع - فقر تغذيه كه باعث كم خوني مي شود (كاهش شمارش گلبول هاي قرمز) و پايين بودن پروتئین - سوختگي ها يا خراشیدگی (اصطکاک با ملحفه، تشک و ...) - نشستن يا خوابيدن بروي اشياء سخت (کلیه اتصالات بیمار مانند سوند ادرای، سوند معده، درن و ...) - تب - ضربه يا آسيب زدن به پوست كه با لغزش يا افتادن در يك سطح ايجاد مي شود.
درجه بندی زخم های بستر
هر درجه از زخم بستر، نیاز به مراقبت های اختصاصی خود دارد. در ادامه این درجه بندی را مورد بررسی قرار می دهیم:
درجه یک: پوست در این نواحی معمولا قرمز رنگ، آبی یا ارغوانی است. اما گاهی پوسته ریزی به رنگ خاکستری نیز دیده می‌شود. از دیگر علائم زخم‌های فشاری در مراحل اولیه علائمی از قبیل درد، گرما، نرمی یا سفتی هستند.
درجه دوم: در این مرحله تغییراتی در لایه سطحی و لایه زیرین پوست دیده می‌شود. پوست به رنگ قرمز یا بنفش کبود است و گاهی آثار خراش، ساییدگی و تاول نیز مشاهده می‌شود.
درجه سه: زخم عمیق و به شکل یک حفره است. لایه خارجی پوست کاملا تخریب شده و به سطح زیر پوست نیز رسیده اما هنوز به عضلات و استخوان‌ها آسیبی وارد نشده است.
درجه چهار: شدیدترین نوع زخم بستر است. پوست به طور کامل تخریب و صدمه‌های جدی به عضلات و استخوان وارد شده است. گاهی تاندون‌ها نیز آسیب می‌بینند و احتمال عفونت بسیار بالاست.
پیشگیری از زخم بستر
تغییر دادن وضعیت منظم در بیماران بستری و یا بیمارانی که به هر دلیل توان حرکت دادن اندام های خود را ندارند
فیزیوتراپی و تمرین درمانی بریا افزایش تحرک اندام های ضعیف شده و پیشگیری از قطع جریان خون به آن مناطق
شستشوی مرتب و بهداشتی پوست آسیب دیده
تغذیه مناسب شامل انواع ویتامین ها، پروتئین ها و مواد معدنی موردنیاز بدن، تحت نظر متخصص تغذیه
بررسی مرتب محل زخم برای جلوگیری از پیشرفت آن و ایجاد زخم های فشاری
خشک کردن پوست محل تحت فشار در بیمارانی که به مدت طولانی در بستر هستند
خوابیدن روی تشک های نرم و قابل انعطاف
درمان زخم بستر
درمان زخم بستر به دلیل امکان عفونی شدن و پخش شدن آن در بدن، نیازمند دقت و توجه زیادی است. تپش قلب، تب، سرگیجه و ضعف و بی حالی بیمار از علائم عفونی شدن زخم و انتشار آن در بدن هستند. برای جلوگیری از عفونت محل زخم باید به طور مرتب با سرم های مخصوص شستشو داده شود. تغییر دادن وضعیت بیمار در بستر برای جلوگیری از پیشرفت و عفونی شدن زخم ضروری است. استفاده از پانسمان های پیش ساخته حاوی نقره یا کربن می تواند به جلوگیری از عفونت زخم و تسریع بهبودی زخم کمک کند. ممکن است با تجویز پزشک برداشتن بافت های مرده و آسیب دیده انجام گیرد تا احتمال عفونی شدن آن به حداقل برسد. بافت های مرده همچنین به عنوان یک مانع در زمینه ترمیم زخم شناخته می شوند و برداشتن آن ها می تواند روند بهبودی و ترمیم بافت کمک کند. وکیوم تراپی یا استفاده از فشار منفی که طی آن لوله ای عاری از هوا به زخم متصل شده و رطوبت زخم را با مگش ترشحات کاهش می دهد نیز نقش موثری در بهبودی زخم دارد.
پماد زخم بستر چگونه به درمان کمک می کند؟
مکانیسم اثر: طبق مطالعات انجام شده، اسیدهای چرب موجود در روغن زیتون به روند بازسازی پوست کمک کرده، آب رسانی و الاستیسیته پوست را افزایش می دهد. همچنین مواد موثره موجود در فرمولاسیون این پماد مانند اشکال مختلف آلکانین و شیکونین و فلاونوئید، دارای خواص ضد التهابی، آنتی اکسیدانی، ضد قارچی و آنتی باکتریال می باشند که در روند بهبود زخم تاثیر به سزایی دارند.
نکات قابل توجه:
از تماس پماد با چشم بپرهیزید
پماد را حتی المقدور از دسترس کودکان دور نگهداری کنید
درصورت بروز حساسیت به پماد با پزشک خود مشورت کنید
خروج ترشحات از محل زخم درحین مراحل درمان نشانه بهبود و تخلیه عفونت بوده و موجب نگرانی نمی باشد.
پس از بهبودی مراقبت های پزشکی نواحی تحت فشار بدن به منظور جلوگیری از فشردگی ضروری می باشد.
استحمام و چرب کردن روزانه نواحی تحت فشار با روغن زیتون موجب پیشگیری از شروع زخم می گردد.
موارد منع مصرف: مصرف هم زمان سایر ترکیبات موضعی بخصوص کورتیکوستروئیدها و وجود هرگونه سابقه حساسیت پوستی شناخته شده
عوارض جانبی: هر دارو به موازات اثرات درمانی مطلوب که بر جای می گذارد ممکن است باعث بروز عوارض ناخواسته نیز شود. گرچه همه این عوارض در یک فرد دیده نمی شود، اما درصورت بروز هر نوع عارضه با پزشک یا داروساز مشورت نمایید. عارضه احتمالی این دارو بثورات جلدی (جوش های موضعی) در اطراف ناحیه زخم می باشد.
مقدار و نحوه مصرف: ابتدا موضع زخم را با سرم نرمال سالین شستشو داده سپس زخم را با میزان مناسبی از پماد بپوشانید (زخم های حفره ای کاملا با پماد پر شوند) در آخر پس از قرار دادن پد آماده زخم بستر و یا گاز وازلینه روی زخم موضع را پانسمان نمایید. پانسمان را بعد از 48 ساعت باز کرده و مراحل ذکر شده را مجددا تکرار کنید. این روند را هر 48 یا 72 ساعت یک بار با توجه به میزان ترشح زخم تا بهبودی کامل ادامه دهید. در مواردی که پوست نواحی تحت فشار قرمز و ملتهب شده است نیز می توان از پماد و یا پد پانسمان استفاده کرد.
با توجه به خصوصیات زخم بستر متناسب با عمق و وسعت زخم بهتر است با متخصصین و افراد مجرب جهت حصول نتیجه قطعی درمان مشاوره شود (در ابتدای درمان بعضی از زخم ها لازم است بافت نکروز (پوست و بافت های مرده) توسط درمان گر مجرب زخم دبرید گردد.)
شرایط نگهداری: پماد را در جای خشک و خنک، دور از تابش مستقیم نور خورشید نگهداری کنید و از یخ زدگی محافظت نمایید.
